TURKISH FOLK RITUALS AD THEATRE CULTURE IN ERIVAN (REVAN) CITY
Nazim MUSTAFA[1]
s.145
ÖZET
Azerbaycan’ın eski kültür merkezlerinden biri olan İrevan kentinde doğup büyüyen yüzlerce bilim, kültür, sanat, din adamı olmuştur. Çeşitli zamanlarda İrevan’a gelen gezginler ve araştırmacılar İrevan şehrini Doğu’nun gelişmiş bilim ve kültür merkezi olarak tanımlamıştır. Gezginler ve tarihçiler eserlerinde İrevan’ı tipik türk-müslüman şehri olarak tarif etmişlerdir.
Bu anlamda İrevan şehri sadece tarihi eserleri ile değil, aynı zamanda Azerbaycan bilim ve kültürünün gelişmesinde önemli merkez olmuştur. İrevan (Revan) şehrinde Azerbaycan Türk kökenli yüzlerce kültür ve bilim adamı yetişmiş ve yaşamıştır. Fakat 1905‐1906 katliamları, 1918‐1920 soykırımı, 1948‐1953 ve 1988‐1989 sürgünleri İrevan şehrindeki dengeyi Ermenilerin lehine değiştirmiştir. Azerbaycanlıları İrevan`dan kovarak tek etnikli bir şehir kurmağı başaran Ermenistan yönetimi günümüzde de Azerbaycanlılara ait olan tarihi yerleri yabancılaştırma ve yok etme politikasını sürdürmektedir. İrevan`da Azerbaycanlılara ait tarihi eselerin yok edilmesi sonucu olarak şehirde tarihi 200 yılı aşkın eser bulunmamaktadır.
İrevan Azerbaycanlıların bilim, kültür ve din adamlarının eserleri dünyanın çeşitli müze, kütüphaneve arşivlerinde korunmaktadır.
Eskiden sadece Azerbaycan Türklerinin yerleşik olduğubu şehrin adı Ortaçağ yazılı kaynaklarında Revan, İrevan, İrivan gibi kaydedilmiştir. XIX. yüzyılın başlarında Rus birliklerinin işgalinden sonra şehrin adı İrevan (Эривань) olarak yazılmış, daha sonraları, XX. yüzyılda tarihte ilk kez Ermeni devletinin başkentine dönüştürüldükten sonra Yerevan olarak adlandırılmıştır. Bugün Ermenistan yönetimi ve milliyetçi Ermeniler İrevan`dakı Azerbaycan izini silmeye çalışsa datarih buna izin vermeyecektir.
Bu çalışmada İrevan’da yaşayan Türklerin XIX ve XX yüzyıllar arasındaki sosyo-kültürel faaliyetleri, halka açık törenleri ve tiyatro kültürü hakkında bilgi verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Revan, Kars, Kültür, Sanat, Törenler, Tiyatro
ABSTRACT
In Erivan, one of the ancient culture center of Azerbaijan has a hundreds of scientists, culture and religious people. The travellers and investigators visiting Erivan (Revan) in various times presented this city as a developed science and culture center of the East. In their works the travellers and historicians described Erivan as a typic Turkish-muslim city.
In this mean, the city of Erivan was an important center not only with its historical works, but also in the development of Azerbaijani science and culture. A hundreds of Azerbaijan-Turkish origin culture and science people lived in Erivan. But the slaughters of the 1905-1906 years, the genocide of the 1918-1920 years, the deportations of the 1948-1953 and 1988-1989 years changed the equilibration in Erivan city in favor of Armenians. Ejecting Azerbaijanians from Erivan and forming a single ethnic city Armenian goverment continues the policy of alienataion and eradicition of the historical places belonging to Azerbaijanian. As a result of the destruction of the historical works belonging to Azerbaijanian the works which has more than 200 hundreds years are not found. The works of the science, culture and religious people of Erivan Azerbaijanians are kept in various museums, libraries and archieves of the world. Anciently the name of the city where Azerbaijani Turks lived was saved as Revan, Erivan, Irivan in the medieval written sources. In the beginning of the 19th century after the occupation of the Russian troops the name of the city was written as Erivan, then in the 21st century after the
s.146
being the capital of Armenia goverment it was called Yerevan. Though the Armenian goverment and the nationalist Armenians try to clear the traces of Azerbaijan in Erivan, the history will not allow it. In this investigation the information is given about the social-cultural activities, public ceremonies and the theatre culture of the Turks living in Erivan between 19-20th centuries.
Key words: Irevan, Kars, Culture, Art, Ceremonies, Theatre Türkcesi
“Revan” kibi ifade edilen, İrevan şehrinde ilk tiyatro gösterileri XIX. yüzyılın ikinci yarısında yapılmıştır. Eski kültür merkezlerinden biri olan, İrevan kentinde de yüzyıllarca oluşan çeşitli bayramlar, toplumsal şenlikler ve toplu dini törenler yapılıyordu. Edebiyat toplantılarının yapılması, şenlik ve düğün gelenekleri, aşıkların günlerce destan söylemeleri, rakipleri ile karşılıklı şiir söylemeleri bir çeşit tiyatro oyununu hatırlatıyordu. Bayram ve dini tören ve oyunlardaki elementler sonraları bağımsız halk tiyatrolarının oluşmasında önemli rol oynamıştır.
Daha ortaçağda Avrupa’dan gelen gezginler İrevan’da yaptıkları müzikli eğlence toplantılarını hayranlıkla anlatmışlardır. 1673 yılında İrevan`a giden Fransız gezgin Jean Şarden Han Sarayında gösterilen müzikli tiyatroyu Avrupa’daki tiyatro sanatına benzetmiş, müzisyenlerin ve oyuncuların oyunlarını da operaya benzetmişti[2].
Profesyonel tiyatronun oluşumunda halk tiyatroları önemli rol oynamıştır. 1873 yılında Bakü’de ve Tiflis’te art-arda gösterilen performanslar hakkında gazetelerde yer alan haberler İrevan’da da tiyatro sanatına büyük ilgi ve heves uyandırmıştı.
Tarihçi İsrafil Memmedov’un ortaya çıkardığı bir makale ise İrevan’da Azerbaycan dilinde sahnelenen ilk oyunun tarihini ortaya koymaktadır. İrevan’da Ermenice yayınlanan Psağ (“Çelenk”) gazetesinde 10 Nisan 1882 tarihinde “Hryusi” imzası ile yayınlanan “Fars tiyatrosu” başlıklı makaleden de belli olduğu gibi, 2 Nisan 1882’de İrevan’da Kutsal Gayane Okulunun salonunda İrevan’ın fakir Müslüman öğrencilerine yardım amacıyla, Azerbaycan Türkçesinde “Tamahkarlık düşman kazanıyor” oyunu ikinci kez sahneye konulmuştur.
Tiyatroda sahnelenen oyunun metnini İrevan şehir ökülünün hocası Meşedi İsmail okumuş, “Kırt‐Kırt” eserinin yazarı Vasak Medetov onu komedi şekline dönüştürmüştür. Meşedi İsmail’in anlattıkları üzerine kaleme alınan bu öykü ortaçağda Tebriz kentinde yaşanmıştır[3].
Firudin bey Köçerli Gori Öğretmenler Semineriyası’nı bitirdikten sonra 1885‐1895 yıllarında İrevan Gimnaziyası`nda öğretmen olarak çalışmış, o dönemde Azerbaycanlı gençlerin tiyatro gösterilerine doğrudan katkı sağlamıştır. O, 20 Nisan 1890’da Keşkül gazetesinde yayınlanan “İrevan’dan mektup” makalesinde şehirde gösterilen tiyatro oyunu hakkında şu şekilde yazmıştır, “4 Nisan’da darülmüelliminde (yani ‐ Öğretmenler Semineri) Müslüman delikanlılar hükümetin izni ile Mirze Feteli Ahundov’un “Mesteli şah” komedisini sahneye koydular”[4]
Yazar Gulam Memmedli tarafından derlenen iki ciltlik Azerbaycan tiyatrosunun salnamesi kitabında İrevan Tiyatrosu hakkında geniş bilgi verilmiştir.
İrevan’da Azerbaycan tiyatrosunun yaranmasında Yunis Nuri’nin büyük katkıları olmuştur. 1878 yılında İrevan kentinde doğan Yunis Hacı Süleyman oğlu Süleymanov yetenekli oyuncu ve yönetmen olarak İrevan tiyatrosunda çalışmıştır. 1950 yılında vefat eden Yunis Nuri’nin yaşam ve faaliyetine adanan kitaplar ve makaleler bulunmaktadır. XX.yüzyılın başlarında İrevan Tiyatrosu`nun yaranmasında Yunis Nuri ile birlikte, Mirza
s.147
Mustafa Recebov, Kerim Ehmedov, Mirabbas Mirbağırzade, Cafer Ehmedov, Ekber Rzayev, Mecid Recebov, Mehdi Kazımov ve Asif bey Şefibeyov’un hizmetleri çok büyük olmuştur. İrevan’ın ünlü soylularından Penah Han Makinski’nin ve Ali Han İrevanski’nin evlerinde yardım toplamak amacıyla İrevan tiyatrolarının oyunları sahnelenmiştir.
1903 yılında İrevan’daki Azerbaycan tiyatro topluluğu o dönemde popüler olan “Kırt‐Kırt” vodvilini sahneye koymuştur. Tamaşa Penah Han Makinski’nin evinde gösterilmiştir. Tiyatronun düzenleyicisi ve başkanı Yunis Nuri olmuştur. 1906 yılının Ağustos ayında Penah Han Makinski’nin mülkünde fakir öğrencilere yardım amacıyla tiyatro oyunu gösterilmiş, bu amaçla 426 manat toplanmıştır[5].
İrevan tiyatrosunun oyuncuları daha tecrübeli Bakü ve Tiflis tiyatrolarının oyunlarını izliyor, orada oynanan gösterilerikendi repertuarlarına dahil ediyorlardı. 19 Ocak 1908 yılında İrevan aydınları ünlü Türk yazarı Namık Kemal’in “Vatan” eseri Asif bey Şefibeyov’un yönetmenliği ile Şehir kulübünde sahneye konulmuştu. 1909 yılının Mayıs ayında Hüseyin Arablinski’nin tiyatro topluluğu İrevan’a turneye gelmiş, Şehir kulübünde “Bahtsız delikanlı”, “Nadir Şah”, “Zoren Tabip”, “Yahudiler” eserlerini sahneye koymuştu. Yunis Nuri haztıratında şöyle yazmaktaydı, “Hüseyn Arablinski İrevan‐Azerbaycan tiyatrosunda derin izler bıraktı, ondan sonra tiyatro oyuncularımızın sayı arttı, biz daha hevesle, şevkle çalışmağa başladık.[6]”
19 Mayıs 1910 yılında ünlü aktör Sidgi Ruhulla gezgin aktör sıfatıyla İrevan’a gelmiş, yerli amatörlerin katılımıyla “Müsibeti Fahreddin” oyununu sahneleştirmişti.
İrevanskiy vestnik gazetesi 9 Ekim 1911 tarihli haberine göre, Tiflis’ten gelen Mirza Ağa Aliyev’in topluluğu “O olmasın, bu olsun” operasını oynamıştır. Turne için Zülfikar Hacıbeyov’un “Elli yaşındaki delikanlı” operası da oynanılmıştı. 1912 yılında Zülfikar Hacıbeyov yeniden İrevan’a gelmiştir. 22 Kasım’da İkbal gazetesi Z. Hacıbeyov’un İrevan’a yaptığı turne hakkında özel makale yayınlamıştır.
25 Mart 1913’te Ali Mehzun Rehimzade ve Asker Ahundov İslam Dram Şirketi`ni açabilmek için resmi izin almışlardı. Bu şirket genç oyuncuları birleştiriyordu. Kısa bir süre içinde şirketin oyuncuları Canpoladov’un tiyatro binasında “Kimdir suçlu?”, “Para peşinden”, “Aç herifler”, “Sevgili evlat”, “Milletperestler veya ürefa şeklinde süfeha” (süfeha ‐yani döküntü), “İbrahim bey, yahut istibdad kurbanı” ve “Aldandılar” eserlerini sahneye koydular[7].
1914‐1917 yılları İrevan tiyatrosu için çok başarılı bir yıl olmuş, Taşnakların iktidara gelmesine kadar İrevan tiyatrosu gerçek anlamda Rönesans devrini yaşamıştır.
1918‐1920 yıllarında Ermenilerin İrevan`da milliyetçi saldırıları sonrasında başta Yunis Nuri olmak üzere İrevan’ın amatör tiyatro topluluğu İran’ın Hoy kentine göç etmiş, üç yıl kadar orada kalmış ve orada tiyatro gösterileri de sahnelemişlerdir[8].
İrevan’daki tiyatronun aktörlerinden bazıları Ermeni vahştinden canlarını kurtarıb Kars’ta barınak bulmuşlardı. 1923’te Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra, İrevan aydınlarının bir çok sanatçısı Karst’a kendi kültürlerini yaşatmak gayreti göstermişlerdi. Gelenler kendi kültürlerine sahip çikarak ve kültürlerini Türkiyede yaşamak ve yaşatmak için belkide rahat edebilecekleri bir kaç parça eşyanin yerine onlar qarmonlarını, tarlarını, deflerini, nağaralarını ve en önemliside amatörcede olsa oynadıkları tiyatroyu getirmişlerdi[9].
s.148
6 Ekim 1924’te Gazi Mustafa Kemal Atatürkün Kars’a geleceği müjdesini öğrenen Kars Türkocağı Şübesi Artist Taki Oşenyüzen ve arkadaşlarına, iyi bir hazırlıkla yeniyeni türkü ve besteler çıkarmalarını rica ediyor. Revanlı (İrevanlı) şair Mehmet Türkelin yardımıyla “Mustafa Kemal Paşa” veya “Hoş “gelişler “ola” türkü ve oyununu icat edilir. Mustafa Kemal Atatürkün Karsa gelişi sırasında büyük bir karşılama töreni yapılır, halk sokaklara çıkarak karşılama törenine katılır, Atatürkün çok hoşuna giden müzikli ve danslı gösteriler de tertiplenir[10] .
Kars Türkocağı tiatro heyeti yillarca “Meşhedi-İbad”, “Arşın-Mal Alan” kibi Azerbaycan Pyeslerini sergilemişlerdi.
1921 yılının ikinci yarısından itibaren İran’a, Türkiye’ye ve Azerbaycan’a sığınan İrevanlı mültecilerin bir kısmı yavaş‐yavaş geri dönmeye başladılar. Şubat 1922’te İrevan’da Merkezi Türk kulübü denilen kulübün bünyesinde Yunis Nuri’nin önderliğindeki amatör oyuncuların toplandığı Türk tiyatro topluluğu faaliyete başlamıştır. Türk tiyatro topluluğunun gösterileri Merkezi Türk kulübünde hazırlanıyor ve orada da sergileniyordu.
15 Mart 1928’te İrevan aydınları ve tiyatro severlerin uzun yıllar büyük özveriyle çalışmaları meyvesini verdi. Ermenistan hükümetinin kararı ile seyyar tipi İrevan Devlet Türk Dram Tiyatrosu kuruldu.
1928‐1933 yıllarında İrevan Devlet Türk Tiyatrosu aslen İstanbul Ermenisi, Ermenistan Devlet Tiyatrosu’nun oyuncusu Mkrtıç Canan’ın, İrevanlı oyuncu Rıza Şeyhzade ve Leningrad’da (şimdiki St. Petersburg) Sahne Sanatı Enstitüsü’nde yönetmenlik ve drama oyunculuğu fakültesinden mezun Yusuf Yulduz’un (Aliyev) yönetmenliği altında oyunlar gösterilmekteydi.
1933 yılının sonlarında ise Hankendi’nde doğan, Bakü Tiyatro Teknik ve Leningrad Sahne Sanatı Üniversitesi`nden mezun Bahşı Kalenderli İrevan Devlet Türk Tiyatrosu’nda yönetmenlik çalışmalarına başlamıştı.
Genel olarak, 1934‐1935 yıllarında İrevan Türk Tiyatrosu 142 köyde 160 kez oynamıştır. 1935 yılında İrevan’daki Tiyatro Yüksekokulu`nda Türk grubunda 4 kız ve 21 erkek çocuk eğitim almıştı. Öğrencilere yurt ve burs imkanları verilmiştir[11] .
1935 yılından tiyatro “C.Cabbarlı adına Ermenistan Devlet Türk Tiyatrosu” olarak adlandırıldı.
İrevan tiyatro topluluğunda Memmedbağır Karahanov, Abbasgulu Tağıyev, Cemil Aliyev gibi oyuncular yetişmişti. 30’lu yılların ortalarından itibaren nice oyuncu Bakü’den gelerek, İrevan Tiyatrosu`nda başarılı karakterler canlandırmışlardır. Genç ve yetenekli oyuncular, Ali Zeynalov’un, Etaye Aliyeva’nın, Hasan Mirzeyev’in, Rıza Efganlı’nın, İsmail Dağıstanlı’nın, Kazım Ziya’nın, Kamil Gubuşov’un, Adil Esgerov’un, Eşref Guliyev’in Bakü ve Tiflis tiyatrolarından gelerek, İrevan Tiyatrosu`nda fedakarca çalışmaları tiyatroya ikinci nefes vermişti. Tiflis Tiyatrosu’nda profesyonel oyuncu ve yönetmen olan Ali Şahsabahlı ve eşi Nübar Elihanova’nın İrevan Tiyatrosu`na çalışmak için gelmeleri tiyatro çalışmalarına önemli katkı sağlamıştır. Ali Şahsabahlı ayrıca bir sürede tiyatroda müdür yardımcısı ve müdürü olmuştu.
1944 yılının Nisan ayında Shakespeare’in doğumunun 380. yıldönümü dolayısıyla İrevan’da VI. Birlik araştırma toplantısı ve Shakespeare oyunlarının festivali yapılmıştı. Shakespeare Festivali için tiyatronun yönetmeni Bahşı Kalenderli “Otello”yu Cafer Cabbarlı’nın çevirisi temelinde sahneleştirmiştir. Tiyatro jürisi oyuncuların performansını çok beğenmiş ve jüri üyesi Profesör Mihail Morozov oyunun Türkçe metninin üzerinde
s.149
şu ifadeyi yazmıştı: “Ben Shakespeare Festivali’nde asıl keyfi Azerbaycanlıların “Otello” karakterinden aldım.”[12]
1948 yılında Ermenistan`da yaşayan Azerbaycanlıların Azerbaycan`a zorunlu göçü İrevan Tiyatrosu`nun faaliyetlerine etkisiz ötüşmedi. Tiyatro Azerbaycanlıların yaşamadığı Basarkeçer İlçe merkezine sürgün edildi[13].
1952 yılında ise tiyatronun finansmanı tamamen durduruldu. Fakat bu tiyatronun fedakar oyuncuları onun tamamen yok olmasına fırsat vermediler ve onu halk tiyatrosu gibi yaşattılar[14]. Fakat maddi sıkıntı yüzünden tiyatronun yetenekli oyuncularının çoğu Bakü ve Gence tiyatrolarında kendilerine yeni iş yerleri bulmak zorunda kalmışlardır.
C.Cabbarlı adına İrevan Tiyatrosu bir süre sonra halk tiyatrosu adı altında yeniden faaliyete başlamıştı. Halk tiyatrosu İrevan’daki Nor Areş (Yeni Ereş) kasabasında oyunlarını hazırlıyordu. Fakat tiyatro burada da kalıcı olamamış, bir süre de İrevan`a yakın Zengibasar (Masis) ilçesinde bulunan kültürevinde faaliyet göstermek zorunda kalmıştı. Önce Zengibasar İlçe Halk Tiyatrosu, daha sonra ise Hrazdan İlçe Halk Tiyatrosu, daha sonra da C.Cabbarlı adına İlçeler Arası Tiyatro olarak adlandırılmıştır[15].
1967 yılında Cafer Cabbarlı adına İrevan Devlet AzerbaycanDram Tiyatrosu binası 15 yıl aradan sonra restoreedildi. Yunis Nuri’nin büyük oğlu Aziz Süleymanov tiyatronunmüdürü, Leningrad Devlet Tiyatro Üniversitesi`nden mezun Tevfik Ağayev ise baş yönetmen olarak atanmışlardı. Aynı yıl Mirzağa Aliyev adına Azerbaycan Devlet Tiyatro Üniversitesison sınıf öğrencilerinden 11 kişi staj için Mart ayında İrevan’a gönderilmiştiler. Bu arada Bakü’nün Genç Seyirciler Tiyatrosu`ndan birkaç kişi oyuncu da işe alınmıştır[16].
Yeni açılan tiyatronun oyuncuları Nesir Sadığzade’ninyönetmenliğinde C.Cabbarlı’nın “Sevil” eserini tiyatronun açılışı için hazırlamıştı. 28 Nisan’da sahneye konan eser büyük başarı elde etmişti. 1968 yılının Haziran ayında gazeteci yazar Hidayet Orucov İrevan tiyatrosuna müdür olarak atanmış ve 1984 yılına kadar tiyatroyu yönetmiştir. Bu dönemde tiyatroda oyuncu sorunu hemen hemen çözülmüş ve istikrarlı bir çalışma ortamı oluşmuştur.
25 Mart 1971`de ünlü şair Bahtiyar Vahapzade`nin “İkinci ses” eseri Nahçıvan tiyatrosunun yönetmeni Veli Babayev`in yönetmenliği ile İrevan tiyatrosunda sahneye konulmuştur.
1978 yılında Cafer Cabbarlı adına İrevan Azerbaycan Dram Tiyatrosu`na devlet tiyatrosu statüsünün verilmesinin 50. yıldönümü dolayısıyla yapılan törende tiyatronun oyuncularından bazıları ödüllendirilmiştir.
1984 yılından itibaren tiyatronun müdürü Yunis Nuri`nin torunu Yunis Süleymanov olmuştur. Böylece, İrevan Devlet Dram Tiyatrosu’nu çeşitli dönemlerde Süleymanovlar sülalesinin üç temsilcisi ‐ baba Yunis Nuri, oğul Aziz Süleymanov ve torunu Yunis Süleymanov yönetmiştir. Yunis Süleymanov`un direktör olduğu dönem “perestroyka” (yeniden yapılanma) adı altında Ermeni milliyetçiliğinin yükselişe geçtiği döneme denk gelmiştir.
Defalarca yapılan resmi ve resmi olmayan çağrılara rağmen, Ermenistan hükümeti C.Cabbarlı adına İrevan Devlet Azerbaycan Dram Tiyatrosuna bina tahsis etmemiştir. Tiyatronun oyunları bazen İrevan`dakı Rus Dram Tiyatrosu binasında, bazen İrevan Müzikal komedi Tiyatrosu binasında, bazen de Subaylar Evinde sahneye konulmuştur. Sonuçta o dönemde Ermenistan’daki bütün Azerbaycanlı köylerinde İrevan tiyatrosu
s.150
oyunlarını göstermiştir. Uygun bir bina ol madığı için tiyatronun çalışanları dışarıda seyyar oyun göstermişti.
Son elli yılda İrevan tiyatrosunda Bahşı Kalenderli, Nesir Sadığzade, Tevfik Ağayev, Hilal Hesenov, Ağakişi Kazımov, Rafael Crbaşov gibi tanınmış yönetmenler unutulmaz eserler sahnelemişlerdir.
100 yılı aşkın bir geçmişe sahip olan İrevan Tiyatrosu 1988 yılında son iki oyununu sahneleştirdi. Aynı yılın Şubatayıından itibaren İrevan şehrinin merkezinde Dağlık Karabağ`ın Ermenistan`a birleştirilmesi talebi ile gösteriler yapılmaktaydı. Bu dönemde tiyatro malzemeleri M.F.Ahundov adına orta okulda bulunmaktaydı. Gösteriler sırasındaokulla birlikte tiyatro malzemeleri de yakıldı. Daha sonra Ermenistan Kültür Bakanlığı talimatı ile İrevan Tiyatrosubir daha geri dönmemek kaydıyla zorunlu Azerbaycan turnesine çıktı. Turne sonrası tiyatronun oyuncular tek‐tekİrevan’a geri dönerek, sadece orda kalan aile bireylerini zorluklada olsa şehirden çıkarabildiler.
İrevan Tiyatrosu`nun oyuncuları sadece bir yıl sonra tekrar biraraya gele bildiler. Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulunun 31 Ağustos 1994 tarihli kararı ile devlet tiyatroları için verilen bütün haklardan C.Cabbarlı adına İrevan Devlet Azerbaycan Dram Tiyatrosu da yararlana bildi.
16 Ekim 2007’de İrevan Devlet Tiyatrosu`nun 125. Kuruluş yıldönümü Bakü’de devlet düzeyinde kutlandı ve tiyatronun bir grup oyuncusu ödüllendirildi.
8 Şubat 2008 yılı Bakanlar Kurulu kararnamesi ile İrevan Devlet Tiyatrosu`na bina tahsis edildi.
İrevan Devlet Azerbaycan Dram Tiyatrosu son yıllarda Türkiye’de, İran’da, Gürcistan’da ve Rusya Federasyonu’nun Dağıstan vilayetinde başarılı turneler yapmıştır.
İrevan Devlet Azerbaycan Dram Tiyatrosu şu anda işgalve göç nedeniyle sürgün hayatı yaşamaktadır.
KAYNAKÇA
ARZUMANLI, Vaqif VE MUSTAFA, Nazim (1998). Tarixin qara səhifələri. Deportasiya. Soyqırım. Qaçqınlıq. Bakı: Qartal.
GÜRLÜYER, Aydan. 1938-1960 yılları arasında Kars’ta sosyo-kültürel hayat. http://ulusaltezmerkezi.com/19381960-yillari-arasinda-karsta-sosyo-kulturel-hayat/26/.
KÖÇƏRLI, Firudin Bəy (1963). Seçilmiş əsərləri. Bakı
MƏMMƏDLI, Qulam. (1975) Azərbaycan teatrının salnaməsi. Birinci hissə (1850‐1920). Bakı
MƏMMƏDOV, İsrafil (2009). İrəvan dəftəri. III, Teatr tariximizdən səhifələr. Bakı: Qismət
RƏHİMLİ, İlham (2007). İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrı. Bakı: E.L., 2007.
ŞARDƏN, Jan. (1994) Parisdən İsfahana səyahət. Bakı: Elm
РИЗАЕВ, Сабир (1963), Азербайджанский театр в Армении (Ermenistan’da Azerbaycan Tiyatrosu). Баку
[1] Azerbaycan İlmler Akademisi Tarih Enstitüsü, Bakü, Azerbaycan, nazimmustafa@mail.ru
The Institute of History of the Azerbaijan National Academy of Sciences, Baku, Azerbaijan, nazimmustafa@mail.ru
[2] Şardən, Jan. Parisdən İsfahana səyahət. Bakı: Elm, 1994, s. 23-28.
[3] Məmmədov, İsrafil. İrəvan dəftəri. III, Teatr tariximizdən səhifələr. Bakı: Qismət, 2009, s. 19-20.
[4] Köçərli, Firudin bəy. Seçilmiş əsərləri. Bakı, 1963, s. 33-34.
[5] Məmmədli, Qulam. Azərbaycan teatrının salnaməsi. Birinci hissə (1850‐1920). Bakı, 1975, s. 127‐129.
[6] Ризаев, Сабир. Азербайджанский театр в Армении. Баку, 1963, с. 34. (rusca).
[7] Ризаев, Сабир. A.g.e., s. 34
[8] Rəhimli, İlham. İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrı. Bakı: E.L., 2007, s. 15.
[9] Gürlüyer, Aydan. 1938-1960 yılları arasında Kars’ta sosyo-kültürel hayat. http://ulusaltezmerkezi.com/19381960-yillari-arasinda-karsta-sosyo-kulturel-hayat/26/.
[10] 50. Yıl Armağanı. Erzurum ve Çevresi. Atatürk Üniversitesi yayınları, 1973, Cilt 1, s. 158.
[11] Rəhimli, İlham. A. g. e., s. 55‐56.
[12] Məmmədov, İsrafil. A.g.e., s. 60‐61.
[13] Arzumanlı, Vaqif ve Mustafa, Nazim. Tarixin qara səhifələri. Deportasiya. Soyqırım. Qaçqınlıq. Bakı, 1998. s. 119.
[14] Rəhimli,İlham. A. g. e., s. 119-120.
[15] Məmmədov, İsrafil. A.g.e., s. 65.
[16] Rəhimli, İlham. A. g. e., s. 122‐123.